ALİF ART
Gravür, Harita ve Kitap Müzayedesi – VII
48
oksitlenme görülmektedir. 1787’de Fransız elçisi Choiseul-Gouffier
tarafından Beyoğlu’nda Fransız Elçiliği’nde, Fransız Sarayı’nda
kurulan matbaada basılmış bu kitap Fransızlara Türkçe’yi öğretmek
amacıyla yayınlanmıştır. Kitapta kısmen kullanılan Arap harfleri
Basel’den getirtilmişti. Kitap üç bölümden oluşmaktadır: Gramer
ki burada Türkçe kelimeler Latin harfleriyle ama Fransızca imlâyla
basılmıştır. Pend-i Attar’dan Türkçe’ye çevrilmiş ikinci kısımda Türkçe
metin için Arap harfleri kullanılmıştır. Üçüncü bölümde bir bezirgân,
bir Yahudi ve yabancı bir tüccar arasında geçen mükâleme hem
Latin harfli Türkçe hem de Fransızca çeviri olarak yer almaktadır. En
son yaprakta ise kitabın basımı sırasında kitaba abone olan devrin
ünlü kişilerinin isimleri liste halinde bulunmaktadır. Kitabın yazarı
peder Viguier (1745-1821) misyoner, şarkiyatçı ve dilbilimci sıfatıyla
İstanbul’da 18 yıl kalmıştı. İstanbul’da erken dönemde, çok özel
bir matbaada, az sayıda basıldığı için kitapçılık tarihimiz açısından
önem gösteren bu eser nadir bulunur ve her zaman aranır. Atabey
1290, Blackmer 1732, Brunet V, 1222.
Ğ
1.750
€
110
171
[İbrahim Müteferrika’nın bastığı ilk eser
“Vankulu Lügati”]
Mehmed bin Mustafa el-Vanî (Ebu Nasr İsmail bin Hamad el-Cevheri),
Tercüme-i Sıhah-ı Cevheri VANKULU LÜGATI, İstanbul, Darüt-tıbaat
ül-cedidat ül-mamure, 1217 [1802] - 1218 [1803]
. 2 cilt. 5,650 s; ,
764 s. 27 x 18,5 cm. Reşad Ekrem Koçu kütüphanesinin 376 numaralı
kitabıdır. Osmanlı dönemine ait koyu kahverengi ciltleri içindedir.
Sihâh-i Cevheri adlı Arapça sözlüğün tercümesidir. Çevirmeninin
adından dolayı Vankulu Lugati olarak bilinir. Eserde sözcükler
asıllarının son harflerine ve son harfleri aynı olan sözcükler de birinci
ve ikinci harflerine göre düzenlenmiştir. İbrahim Müteferrika’nın
bastığı ilk kitaptır. Müzayedeye sunduğumuz, ilk baskısı 1729’da
yapılan bu eserin 1802 – 1803’de yapılan üçüncü basımıdır.
Ğ
3.200
€
1.150
172
[Nadir bir sözlük “Burhan-ı Katı”]
Hüseyin bin Halef Tebrizî, Tibyân-ı Naf’i Der Tercüme-i Bürhan-ı Katı’,
İstanbul, Dârü’t-tıbaat ü’s-Sultaniye, Çeviren: Ayıntabî Mütercim
Ahmed Asım Efendi, 1214 [1799]
. 6, 863 s, 30 x 20 cm, döneminin
yaldızlı, desenli mıklepli cildinde. Mütercim Ahmed Asım Efendi’nin
(1755 – 1820) tercüme edip Sutan III. Selim’e takdim ettiği eserdir.
Burhân-ı Katı adlı eser, 17. yüzyılda Hindistan’da Farsçanın büyük bir
gelişme göstermesi üzerine duyulan sözlük ihtiyacı üzerine Muhammed
Hüseyin bin Halef et-Tebrizî tarafından yazılmıştır. Farsçadan
Farsçaya olan bu sözlüğün, 20.000’in üzerinde kelimeyi içermesi,
döneminde kendinden önce hazırlanmış sözlüklere göre kelime sayısı
bakımından farklılık göstermektedir. Eser sadece hacim bakımından
değil, düzenleniş bakımından da kendi alanına yenilik getirmiştir.
Daha önce yazılan sözlüklerin bazıları son harflerine göre bazıları ise
baştan ikinci harflerine göre sıralanmış olmalarına rağmen, Burhân-ı
Katı tıpkı modern sözlükler gibi Fars alfabesine göre sıralanmıştır. Bu
sözlüğü diğer sözlüklerden ayıran bir diğer özellik ise Farsça gramerine,
kelime maddeleriyle ilgili olarak tarih ve coğrafyaya ait bilgilere de
yer vermesidir. Mütercim Âsım Farsçadan Farsçaya olan bu sözlüğü
Tıbyân-ı Nâfi der Terceme-i Burhân-ı Katı adıyla Türkçeye çevirmiştir.
Ğ
1.250
€
445
173
[Bianchi kitabı; Osmanlıca ve Fransızca
Mükâleme ve Ahitnâmeler]
T. X. Bianchi, Fransızca ve Türkçe Yeni Tekalüm Risâlesi. Le Nouveau
Guide de la Conversation en Français et en Turc. Suivi de la
Collection complète des Capitulations ou Traités de Paix entre la
France et la Porte Ottomane, depuis 1535 jusques et compris la
dernière Convention de Constantinople du 24 Novembre 1838, et
du Khaththi Cherif ou Acte constitutif de Gulkhané, du 3 Novembre
1839, accompagné de notes, commentaires, etc… Seconde ed. Paris,
Dondey-Dupré, 1852
. xxii, 299, 40 s, (Osmanlıca Andlaşma Metni)
24 x 14,5 cm, yeni yapılmış, sırtı bez, ebrulu cildinde. Ünlü Fransız
sözlük bilimci ve Türkolog Bianchi’nin Fransızca-Türkçe “Konuşma
Kitabı”. Fransızca, Latin harfli Fransızca imlâ ile Türkçe ve Osmanlıca
paralel metinlerde önce gündelik diyaloglara yer verilir. Giderek
konuşmalar zorlaşmakta, hatta çeşitli metinlere, Osmanlı tarihlerden
alıntılara dönüşmektedir. Kitabın ikinci kısmı ise daha önemlidir
ve Fransa ile Osmanlı Devleti arasında yapılmış Kapitülasyon
metinlerini, barış antlaşmalarını ve Gülhane Hatt-ı Hümâyûn’unu
içerir. Bu bölüm Fransızca ve Arap harfli Türkçe’dir. Blackmer ve
Atabey’de görülmeyen bir nadirat.
Ğ
850
€
300
174
[Türkçenin grameri üzerine basılan ilk kitap]
Francisci à Mesgnien Meninski, Institutiones Liinguae Turcicae, cum
rudimentis parallelis linguarum Arabicae & Persicae, Viyana, Ex
Typographeo Orientali Schilgiano,1756
. 2 cilt: c.1 - [14], 256 s; c.2 - 252
s, 25 x 20 cm, döneminin iç kapakları ebrulu yorgun deri cildinde. Türkçe
Grameri üzerine basılan ilk kitap olmasının yanında, Latin harfleri ile
Türkçe kelimelerin fonotik yazılımının bulunduğu ilk eserdir. Fransız
asıllı bir Polonyalı olan ve ülkesinin Osmanlı devleti nezdindeki elçiliği
görevinde bulunan dilbilimci Francisci Mesgnien Meninski (1620 –
1698) 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesi / Arapça / Farsça sözcükleri Latince
açıklayıp İtalyanca, Fransızca Almanca ve Lehçe karşılıklarını veren 5
dilli anıtsal sözlüğüne ek olarak Türkçenin grameri üzerine de bir kitap
hazırlamıştır. Meninski’nin sözlüğüne ek olarak hazırladığı ve ilk basımı
1680 yılında ‘
Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae
Institutiones Seu Grammatica Turcica…’
adıyla yayımlanan bu eşsiz
171
