baskısı 1860’da yapılmıştır. Moritz Busch, Ortadoğu limanlarına deniz-
yolu ile geleceklere ucuz ve hızlı bir gezi yapmak üzere Trieste’yi başlan-
gıç noktası olarak tavsiye ederken İzmir’de konaklayacaklara Hôtel Mil-
le, Hôtel Müller ve Hôtel Europa’yı tavsiye eder. Kitapta İzmir ve çevre-
si ağırlıklı olmak üzere Batı Anadolu ve İstanbul gayet uzun bölümlerde
kapsamlı bir şekilde anlatılmaktadır.
d.
Karl von Haller, Orientalische Ausflüge. Verlag des Katholischen Büc-
hervereins, Ingenbohl, Kt. Schwyz, 1871.
v, [2], [9-] 590, [1] s, 5 katlanır
plan/harita, 20.5 x 14 cm, modern deri cildinde. 1863-1866 arasında İs-
tanbul, İzmir, Mısır, Filistin, Atina arasında geçen bir seyahatname. Kitap
1863, 1864 ve 1866 yıllarında yapılan üç gezinin notlarından oluşmakta-
dır. Haller, ilk Doğu gezisini 1863’te İstanbul’a, 1864’te Mısır, Kudüs, Ati-
na ve İzmir’e, 1866’da da Mısır ve Filistin’e yapmıştır. Haller, kitabının ön-
sözünde gezilerin amacının hep merak ettiği Doğu’yu görmek ve tanımak
olduğunu ifade ediyor. Haller, bu üç yolculuğun da gayet rahat ve kolay
geçtiğini, 50 yıl önce aynı yolculuk için en az altı ay gerekeceğini belirt-
mektedir. Haller gezilerinin notlarını elimizdeki seyahatnamede toplamış-
tır. İzmir’de sadece 1 gün kalan Haller İzmir’in günlük yaşayışına, mahal-
lelerine, pazarlarına, sokaklardaki kalabalığa ve yük taşımacılığına dair de-
taylı bilgiler verirken şehrin nüfusunu 125 bin olarak veriyor.
e.
Chrysostomus Stangl., Reisebilder aus Aegypten, Palästina und Cons-
tantinopel, zur Belehrung und Untelhaltung, Herder’sche Verlagshand-
lung, Freiburg im Breisgan, 1872.
iv, 373 s, 20 x 13 cm, sırtı bez kapak-
ları karton cildinde. Mısır, İstanbul ve Filistin’den seyahat izlenimleri.
f.
Karl [Heinrich Emil] Koch, Die Kaukasischen Länder und Armenien
in Reiseschilderungen von Curzon, K. Koch, Macintosh, Spencer und
Wilbraham. Leipzig, Senf, 1874
(3. baskı). 335 s, 12 x 19 cm, sırtı deri
kapakları karton cildinde. Karl Heinrich Emil Koch (1809-1879) Alman
botanikçidir. Kafkaslar’da ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda yaptığı bota-
nik keşifleriyle tanınmaktadır. Çalışmalarının büyük bir kısmı günümüz-
de kaybolmuştur. K. H. E. Koch 1843-44 arasında Karadeniz ve Doğu
Anadolu’da geziler yapmıştır.
Reise im Pontischen Gebirge und Türkisc-
hen Armenien
(Weimar, 1846) isimli bir kitabı daha vardır. Yazarın bu
kitabı Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Kafkasya’ya değinen belli başlı
seyahatnamelerden seçkilerin yer aldığı bir antolojidir.
g.
Hans Müller, Griechische Reisen und Studien. Leipzig, Friedrich, 1887.
2 cilt birarada: xi, 244 s.; vi, [2], 209 s, 21 x 14 cm, sırtı bez, kapakları
karton cildinde. Müzik yazarı Hans Müller’in (1854-1897) Yunanistan,
İstanbul ve Bulgaristan seyahatnamesi. 18 bölümden oluşan kitabın bir
bölümü İstanbul’a ayrılmıştır. Kitapta, İstanbul’a gibi Tenedos (Bozcaa-
da) hakkında da bilgi bulunmaktadır. Kitabın 1. cildi seyahatname kıs-
mını oluştururken 2. ciltte Yunan şiirinden örnekler verilmektedir. Bu
bölümde Yunanca metinler Almanca çevirileri ile birlikte verilmektedir.
h.
August Wagner, Reisebilder aus Griechenland und der Türkei, Buch-
druckerei Aftiengeßellßchaft Paßßavia, Paßßavia, 1896.
50 s, 24 x 16
cm, lüks deri cildinde. 1895 Şubat ayında başlayan ve 2 ay süren bir ge-
zide Korfu, Olimpia, Acrocorinth, Mycenae, Nauplia, Epidaurus, Atina,
İzmir ve İstanbul’a yapılan seyahatte görülen yerlerin yüzeysel olarak
anlatıldığı bir seyahatnamedir.
ı.
Eduard Sachau, Am Euphrat und Tigris, Reisenotizen, aus dem Winter
1897-1898, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig, 1900.
[6], 160 s,
bazıları katlanır 32 fotoğraf/panorama, metin sonunda 5 katlanır hari-
ta, 21.2 x 15 cm, modern deri cildinde. Eduard Sachau (1845-1930) Al-
man oryantalist yazardır. Kitap 1897-1898 kış aylarında bugünkü Irak
topraklarına yapılan seyahatin notlarını içermektedir.
j.
Paul Rohrbach, Im Vorderen Asien Politische und Andere Fahrten,
Hilfe, Berlin-Schöneberg, 1901.
142, [1] s, metin içinde siyah beyaz
fotoğraflar, metin sonunda 1 katlanır harita, 23 x 16 cm, bez cildin-
de. Alman yayılmacılığının önde gelen savunucularından, siyaset ya-
zarı ve oryantalist Paul Rohrbach’ın (1869-1956) kitapları gezdiği ül-
kelerdeki siyasî yaşamı ve özellikle Alman kolonizasyonu üzerinedir. Al-
man Hükümeti’nin Ermeni sorununun çözüme kavuşturulmasında ak-
tif bir politika izlemesini savunmuş, Anadolu’nun boş bırakılmasının
İngiltere’nin çıkarlarına denk düşeceğini vurgulamıştır. Rohrbach eli-
mizdeki kitapta Doğu Anadolu, Kafkasya, Türkistan, Mezopotamya, Ku-
zey Suriye, Bağdad Demiryolu hattı gibi Ortadoğu’nun geniş bir coğraf-
yasına yayılan bölgeleri 1900-1901 arasında gezmiş, bir gazeteci, or-
yantalist, gezgin ve siyasetbilimci olmasının avantajlarını kullanarak
bölgeyi ve halkını Almanlara tanıtmayı amaçlamıştır.
k.
Wolfgang von Oettingen, Unter der Sonne Homers. Erlebnisse und
Bekenntnisse eines Dilettante, G. Grote’sche Verlagsbuchhandlung,
Berlin, 1906.
vii, 351 s, 18.5 x 12 cm, deri cildinde. Alman sanat tarihçi-
si Wolfgang von Oettingen’in (1859-1943) Yunanistan, Ege Adaları ve
Türkiye’yi anlattığı seyahatnamesidir.
l.
Albrecht Thoma (editör), Der Pfälzer Robinson, Reisen, Abenteuer und
Türkische Sklaverei der Michael Heberer aus Bretten, 1582-88, von ihm
selbst erzählt, Druck und Verlag von Moritz Schauenburg, 1906.
viii, 253,
[1] s, metin içinde resimler, 16.5 x 11.5 cm, bez cildinde. Almanya’nın
Bretten şehrinden Michael Heberer, 1583 yılında Akdeniz’de Osmanlı-
lara esir düştü. Yıllarca Osmanlı kadırgalarında forsa olarak kürek çek-
ti. Esaretinin bir bölümü İstanbul’da geçti. Fidye karşılığı azatlığını ka-
zandıktan sonra Galata ve sur içinde İstanbul’un sokaklarını keşfe çık-
tı. Anıları 1610’da Heidelberg’te yayınlandı. Kadırgada forsa yaşamı, de-
niz savaşları, Osmanlı hamamları, Müslüman ve Rum kadınların giyim-
leri, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa, amirallik kadırgasının denize indirilişi,
limanda cayır cayır yanan bir kadırga, kentte veba salgını, Bedesten’de
ticaretin zenginliği, İstanbul’un sokakları, 1811’de yıkıldığı için hiç gö-
remediğimiz Arkadius Sütunu, günümüzün Galatasaray Lisesi’nin ata-
sı sayılabilecek olan Galata Sarayı Ocağı ve nihayet padişahın ava çıkı-
şı. Heberer esaretinin büyük bir kısmını İstanbul’da geçirdiğinden yaz-
dığı kitap İstanbul’un tarihi açısından son derece önemli bilgiler içerir.
m.
Richard von Eisenstein, Reise nach Konstantinopel, Kleinasien,
Rumänien, Bulgarien und Serbien, Kommissionsverlag von Karl Gerolds
Sohn, Wien, 1912.
416 s. 458 resim, 6 harita (biri katlanmış). 25 x 17
cm, kağıt kapağında. Balkan Savaşı öncesinde İstanbul, Anadolu ve Bal-
kanlarda yapılan bir seyahatin notları. Richard von Eisenstein Eisens-
tein Baronu’dur. 1 Nisan 1911’de Viyana’dan Elisabeth adlı buharlıy-
la Tuna üzerinden yola çıkmış, Romanya üzerinden İstanbul’a gelmiştir.
İstanbul’da bir süre kaldıktan sonra Anadolu’ya geçen Eisenstein, Bursa,
İznik, Eskişehir, Ankara, Kütahya, Konya, Afyon, İzmir ve Trabzon’u do-
laşmıştır. Eisenstein gezip gördüğü yerlerde sadece tarihi eserlerin du-
rumu ve geçmiş kültürlerin kalıntıları ile ilgilenmemiş, ülkenin iklimi,
doğal kaynakları ve nüfus yapısı hakkında da bilgiler vermiştir. İstanbul,
Anadolu, Romanya, Bulgaristan ve Sırbistan’a seyahat edecekler için
hazırlanmış olan kitap, Anadolu, İstanbul ve Balkanlar’ı gösteren fotoğ-
raflarla bezenmiştir. Gezilecek yerlerin nitelikleri, tarihçeleri, özellikle İs-
tanbul otelleri hakkında gözlemlerini nakletmektedir. Eisenstein, İzmir’e
gelecek turistlere de şehir hakkında da bazı genel bilgiler vermekte, şeh-
rin içindeki ve yakın çevresindeki turistik yerleri tanıtmaktadır.
n.
Max Bierbaum, Bilder aus Anatolien, Düseldorf, 1917
, 56 s, 44 fo-
toğraf, 16 x 24 cm, kağıt kapağında. Görülmemiş fotoğraflarda Eski-
şehir ve Ankara… Anadolu demiryollarının yapımını üstlenen Alman-
ya adına denetim amacıyla görev yapan Bierbaum’un eserinde Anado-
lu demiryolları ve Eskişehir’de kırsal ve kentsel hayat, eğitim, tarım, ta-
rihsel yapılar üzerine oldukça nadir fotoğraflar bulunmaktadır. Önsözü