5
Padişah Portreleri
Prof.Dr. Gül İrepoğlu
Osmanlı kültüründe Padişah portreciliği geleneği XV. yüzyıla, Fatih Sul-
tan Mehmed döneminden başlayarak imparatorluğun sonuna kadar sü-
rer. Tek portrelerin yanısıra çoklukla tüm hükümdarları kapsayan portre
dizileri tercih edilmiştir. Ya devletin kurucusu Osman Bey’in portresiy-
le, ya da soyu temsil edecek kadar gerilerden başlayan ve yapıldığı döne-
min padişahının portresiyle biten bu portre dizileri şemailname ve silsi-
lename sayfalarında veya burada görüldüğü gibi albüm resimleri halinde
tek yapraklarda yer alır.
XIX. yüzyıl başında yapılmış olan bu dizi Osman Bey ile başlamakta ve Sul-
tan II. Mahmud ile sonlanmaktadır. Dizinin son portresinin kenarında
yer alan “Whornsby pinxil, Jan 5, 1829” ibaresi dizinin tarihini belirt-
mektedir.
Müzayede de yer alan 28,5 x 18,5 cm. boyutlarındaki resimler yüzyılla-
ra yayılan örneklerdeki çeşitli özellikleri birleştiren seçmeci bir üslu-
bu yansıtmaktadır. Bu dizi, XVI. yüzyılda, ünlü Nakkaş Osman’ın resim-
lediği Kıyafet-ül İnsaniyye fi Şemail-el Osmaniyye adlı eserde oluşturu-
lan betimleme kalıplarının geleneğe uyularak kullanılmaya devam edildi-
ği birçok eserin geç dönem yansıması olarak karşımıza çıkmakta; XVIII.
yüzyıl başında Nakkaş Levni’nin Kebir Musavver Silsilenamesi’nde görü-
len kimi özellik ve atribülerden ve XVIII. yüzyıl boyunca ortaya çıkan ör-
neklerden XIX. yüzyıl başında Ressam Kostantin Kapıdağlı’nın dizisinde
yer alan bazı öncü kompozisyon şemalarına kadar pek çok değişik ayırtı-
yı içermektedir. Yüzyılların birikiminden süzülüp gelerek kullanılagelen
söz konusu farklı kalıpların bu dizide yorumlanarak çeşitlenmesi eserin
sanatçısının geleneğe aşina olduğunu düşündürür. Dizideki bazı portre-
lerde padişahların fiziksel görünümleri konusunda geçmişten esinlenen
gerçekçi yaklaşım da bu duruma bağlanabilir.
Kimi otururken, kimi pencere veya manzara önünde betimlenen padişah
portrelerindeki ayrıntılar dikkat çekicidir. Gerek giysilerdeki, gerekse
oturulan divanın döşemesindeki kumaşların işlenişinde görülen son de-
rece ince işçilik eserin yüksek kalitesine işaret ederken, dönemin beğe-
nisini; kumaş motiflerini de belgeler niteliktedir.
XIX. yüzyıl padişah portresi dizilerinin ilginç örneklerinden olan 29 port-
relik dizi, özenli fırça kullanımı, canlı yüz ifadeleri ve zengin renk skala-
sıyla görkemli bir sentez olarak değerlendirilebilir.