266
[Renkli taşbaskı levhaların eşliğinde İstanbul’un
tarihi ve arkeolojisi]
A. Γ. Πασπάτη, Βυζαντιναί Μελέται. Τοπογραφικαί και Ιστορικαί
μετά πλείστων εικόνων, Εκ του Τυπογραφείου Αντωνίου
Κορομηλά, Εν Κωνσταντινούπολει,
1877 [Alexandros G. Paspati,
Bizantine Melete. Topografike ke Istorike, Antoniu Koromilas, Kons-
tantinopolis, 1877].
[5], 415 s, metin dışında 37 renkli taşbaskı levha,
26.5 x 18 cm, sırtı deri kapakları karton cildinde. Paspati ailesi Sakız’ın
çok büyük ailelerinden biridir. Aleksandros Paspatis, 1814’te Sakız’da
doğmuştur. 1822’de Sakız adasındaki olayların bastırılmasından sonra
Türkler tarafından esir alınan küçük Aleksandros İzmir’de esir pazarında
satışa çıkarılır ve ailesi tarafından satın alınarak kurtarılır. Daha sonra
Amerikalılar tarafından himaye edilerek tıp tahsili görür ve hekim olur.
1839’da İstanbul’a yerleşir. 1860’da Sillogos Derneğinin kurulmasında
aktif görev alır. 1870’de Atina’ya yerleşir. Paspati, hekimliğin yanısıra
Bizans araştırmaları ile de ilgilenmiştir. Bu alanda yayınlanmış birçok
eseri vardır. Paspatis’in, İstanbul’un tarih ve arkeolojisi hakkındaki en
önemli eseri ise müzayedeye sunduğumuz kitaptır. Perşembepazarı’nda
Antoniu Koromilas matbasında basılan bu eser üç büyük bölümden olu-
şur. 1. bölümde şehrin gelişmesi ve kara surları ile bunların üzerlerinde
görülen kitâbeler orijinal yazımları ile tekrarlanmış ve önemli kapıların
üzerinde durulmuştur. Bunun arkasından gelen Blahernai Sarayı hak-
kındaki bölümlerle birinci bölüm sona erer. 2. bölümde Paspati daha çok
tarihe odaklanarak Lâtinler ile Bizanslılar arasındaki ilişkilerin üzerinde
durmakta ve Lâtinlerin Haliç’in iki yakasında sahip oldukları imtiyaz böl-
gelerini, 4. Haçlı Seferi’ne katılan şövalyelerin şehri işgal etmelerini ve
Galata’nın tarihini inceleyerek Boğaziçi’nin Bizans’ın son dönemindeki
durumunu anlatmaktadır. Eserin en önemli bölümü olan 3. bölümünde
İstanbul’un Bizans kiliseleri tek tek takdim edilir. Ressam D. Galanakis
tüm yapıların gravürlerini fotoğraflarına bakarak çizmiş, bunlar taşbas-
kı yöntemi ile basılarak kitaba eklenmiştir. Nefis bir şekilde çizilen ve
basılan bu gravürler şehrin Bizans döneminin adeta renkli bir panora-
masını vermektedir. Bu gravürler sayesinde bazıları aradan geçen süre
içinde yok olan, camiye veya mescide çevrilen bu eski Bizans kiliselerinin
1870’li yıllardaki görüntülerini tanımak mümkün olmaktadır. Bu esere
son derece nadiren rastlanmaktadır.
4.250
Ğ
€
1.850
267
[Dünyaca meşhur Rus jeoloğun İstanbul ve
Boğaziçi etüdü]
P[ierre]. de Tchihatchef, Le Bosphore et Constantinople avec Perspec-
tives des Pays Limitrophes, Th. Morgand, Paris, MDCCCLXIV [1864].
xii,
589, [2] s, metin dışında 8 gravür, biri renkli 2 katlanır harita,
yazarından
ithaflı,
27 x 17.5 cm, sırtı deri kapakları karton cildinde. Prens Pierre de
Tchihatchef (1808-1890) 19. yüzyılın önde gelen jeologlarından biridir.
Asıl adı Piyotr Aleksandroviç Tchihatchef olan bu ünlü Rus doğabilimcisi,
coğrafyacısı ve gezgini özellikle 1847-1858 yılları arasında Anadolu’da
yaptığı araştırma gezileri ve bunların sonuçlarını içeren sekiz cilt metin
Asie Mineure
adlı dev eseri ve 1864-1877 yılları arasında üç baskı yapmış
olan
Le Bosphore et Constantinople
adlı kitabı ile tanınır. Tchihatchev,
1845-1848 yılları arasında İstanbul’daki Rus elçiğinde ataşe olarak görev
yapmıştır. Buradaki resmî görevi Türk dilini incelemekti. Türkçe’yi yerel
ağızlarıyla birlikte öğrenen Tchihatchev, bu arada diplomatik görevler-
le Suriye, Mısır ve Yunanistan’a gitti. Ancak bu görevde fazla kalmaya-
rak kendini o zaman için az bilinen Anadolu’nun incelenmesine adadı.
1847-1858 yılları arasında Ege sahillerinden Fırat’ın ötesine, Musul’a dek
uzanan altı gezisinde Anadolu’nun fiziki coğrafyasından ve jeolojisinden
botanik ve zoolojisine, arkeolojisinden etnoğrafik bileşimi ve sosyal yapı
ile istatistiklerine kadar hemen her cephesini inceledi. Ülkenin
½
milyon
ölçeğinde 23 renkli bir jeolojik haritasını yayımladı. Bu geziler sırasında
yaklaşık 14 bin kilometreyi yaya olarak kat etti. Tchihatchev Anadolu’da-
ki araştırma gezilerinin sonuçlarını sekiz ciltlik
Asie Mineure, desciption,
physique, statistique et archéologique de cette contrée
adlı dev eserde
yayımladı. Bu eserden sonra yazdığı elimizdeki kitapta ise, İstanbul ve ya-
kın çevresini, Adalar, Trakya, Bitinya ve Ege kıyılarını, hayvanları, bitki ör-
tüsü, suları, toprak yapısı gibi yönleriyle incelenmektedir. Elimizdeki kitap
bu eserin ilk baskısı olup İstanbul’un ve çevresinin doğabilimleri açısından
kaleme alınmış en kapsamlı kaynaktır. Strabon, Homeros gibi Antikçağ ya-
zarlarından alıntıladığı ilginç hikâye ve efsânelerle zenginleştirdiği anlatısı
19. yüzyıl İstanbul’u hakkında bulunmaz bir kaynaktır. Kitap 1 / 200.ooo
ölçekli bir topoğrafya haritası ile birlikte şehrin ve civarının detaylı topoğ-
rafyasını, su imkanlarını ve bunun tarihsel gelişimini, İstanbul Adaları’nın
genel, fiziki ve beşeri tasvirini, şehirdeki hayvanları, avcılık ve balıkçılığı,
bitki örtüsünü (özel olarak yetiştirilen ve kendiliğinden yetişen bitkiler
olarak), maden yataklarını, meteorolojisini, Boğaziçi’deki yazlık imkanları-
nı ve Küçük Asya’nın batı sahillerinde gezilebilecek yerleri anlatır. Bu bilgi
dolu rehber eşliğinde Büyükdere, Kestane Suyu, Alemdağ’dan Fener’e, Bo-
ğaz balıklarından Péra’nın üzüm bağlarına kadar eski İstanbul yakından
266
[Renkli taşbaskı levhaların eşliğinde İstanbul’un
tarihi ve arkeolojisi]
267
[Dünyaca m
Boğaziçi etü
P[ierre]. de Tchih
tives des Pays Lim
589, [2] s, metin d
ithaflı,
27 x 17.5
Tchihatchef (1808
AsAsAsAsAsAsA ılı adı Piyotr Ale
cococ ğrafyacısı ve g
yaptığı araştırma
Asie Mineure
adlı
e
olan
Le Bosphore
1845-1848 yılları
yapmıştır. Burada
ağızlarıyla birlikte
le Suriye, Mısır ve
rak kendini o zam
1847-1858 yılları
uzanan altı gezisi
266
267